ΟΡΟΣΗΜΟ Ραφήνας Πανελλαδικές: Τα θέματα και ενδεικτικές απαντήσεις στο μάθημα της Νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας των ΓΕΛ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ  

ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ  

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 31 ΜΑΪΟΥ 2024  

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5)  

ΚΕΙΜΕΝΟ 1  

Η αξία του «ταξιδεύειν»  

Πολλές φορές αναρωτιόμαστε ποιο είναι το πολυτιμότερο συστατικό της ευτυχίας, η πεμπτουσία* της ζωής που αξίζει να παλέψουμε για να κατακτήσουμε, έτσι ώστε να φτάσουμε έστω κι ένα βήμα πιο κοντά στην πολυπόθητη ευδαιμονία. Αν και η ευτυχία είναι κάτι εντελώς υποκειμενικό για τον κάθε άνθρωπο, οι περισσότεροι τουλάχιστον από εμάς θα συμφωνούσαμε πως ευτυχία είναι αδιαμφισβήτητα μια ευρεία συλλογή στιγμώνꞏ στιγμών ιδιαίτερων και ξεχωριστών για τον καθένα από εμάς.  

Πολύτιμες και ανεξίτηλες στη μνήμη στιγμές μπορούν να μας χαρίσουν πολλά και διαφορετικά πράγματα στη ζωή. Ένα από αυτά είναι και τα ταξίδια. Η αξία των ταξιδιών είναι από κάθε άποψη ανεκτίμητη. Κι αυτό, γιατί τα ταξίδια έχουν το μοναδικό χάρισμα να συνδυάζουν όλα αυτά τα συστατικά στοιχεία που χρειάζεται πραγματικά ο άνθρωπος προκειμένου να εξελιχθεί πνευματικά και ψυχικά, να ολοκληρωθεί και τελικά να ευτυχήσει.  

Πνευματικές κατακτήσεις για όσους «ορέγονται φύσει του ειδέναι»**, απεριόριστη ψυχαγωγία, αλλά και ψυχική και σωματική υγεία είναι τα οφέλη που μπορεί κανείς να αποκομίσει από ένα απλό ταξίδι.  

Καλώς ή κακώς, ζούμε σε μια εποχή που η καθημερινότητα απαιτεί από εμάς μεγάλα ποσά ενέργειας και ψυχικών αποθεμάτων, προκειμένου να αντεπεξέλθουμε επιτυχώς στους ταχείς και άκρως πιεστικούς και απαιτητικούς ρυθμούς ζωής. Μέσα, λοιπόν, σ’ αυτόν τον κυκεώνα των αλλεπάλληλων υποχρεώσεων και δυσκολιών, συχνά παρασυρόμαστε από τη ρουτίνα της καθημερινότητας και λησμονούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας ένα πολύτιμο δώρο: στιγμές προσωπικής ηρεμίας και ικανοποίησης.  

Τα ταξίδια είναι μια ευκαιρία για φυγή από την, πολλές φορές, πληκτική και αγχογόνο πραγματικότητα, αλλά και ένας τρόπος για μια καλύτερη γνωριμία με τον ίδιο σου τον εαυτό και τα «θέλω» του. Η αλλαγή παραστάσεων σε συνδυασμό με τη συσσώρευση καινούριων εμπειριών και αναμνήσεων στην παρακαταθήκη του καθενός, καθιστά τα ταξίδια τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο ψυχικής εκτόνωσης και αναζωογόνησης του κάθε ανθρώπου.  

Ακόμη, ο συγχρωτισμός ανθρώπων ενδεχομένως διαφορετικής εθνικής προέλευσης και κουλτούρας, σε συνδυασμό με την πνευματική μέθεξη*** με τον πολιτισμό του τόπου που επισκέπτεται κανείς, συμβάλλουν στην ευρύτερη μόρφωση του ανθρώπου, τη διεύρυνση των πνευματικών του οριζόντων, καθώς και τη γνώση και υιοθέτηση νέων τρόπων ζωής και σκέψης.  

Επιπλέον, μέσα από τη διάδοση και ανταλλαγή ιδεών που παρέχουν τα ταξίδια, μπορεί να επιτευχθεί μια γόνιμη και υγιής επικοινωνία και γνωριμία διαφορετικών λαών. Το τελευταίο μπορεί να αποτελέσει σπουδαίο επίτευγμα στην προσπάθεια της ανθρωπότητας για την

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ  

ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ  

ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ  

άρση των εθνικιστικών προκαταλήψεων, τον περιορισμό του ρατσισμού και την επικράτηση της διακρατικής ειρήνης και συνεργασίας.  

Συμπερασματικά, διαφαίνεται πως τα ταξίδια δεν είναι κάτι απλό… Στην πραγματικότητα, αυτές οι μικρές αποδράσεις από την καθημερινότητα κρύβουν πολλά περισσότερα. Είναι μία από τις λίγες μορφές πραγματικής ψυχαγωγίας, που συνδυάζει με τον ωραιότερο δυνατό τρόπο τη γνώση με τη διασκέδαση και που αποτελεί μια αστείρευτη πηγή πολύτιμων και αξέχαστων αναμνήσεων και εμπειριών.  

* πεμπτουσία: ουσιωδέστερο περιεχόμενο  

** «ορέγονται φύσει του ειδέναι»: φράση του Αριστοτέλη που δηλώνει την επιθυμία του ανθρώπου να μαθαίνει  *** μέθεξη: συμμετοχή, επικοινωνία, επαφή 

[Κείμενο της Ηλέκτρας Χατζηδημητρίου, από το διαδίκτυο 12-08-2016, ελαφρώς διασκευασμένο για τις ανάγκες της εξέτασης].  

ΚΕΙΜΕΝΟ 2  

ΑΝΩ ΑΙΓΥΠΤΟΣ 

Τρένο. Μπαίνουμε στην Άνω Αίγυπτο. Απέναντι τα βουνά λάμπουν γυμνά,  τριανταφυλλένια, έρημα. Κοντά μας, δίπλα στο νερό, η πράσινη γραμμή της κατοικούμενης γης. […]  

Φτάσαμε στις Θήβες, στη Μεγάλη Διόσπολη, στην Εκατοντάπυλο του Ομήρου, στην τεράστια πρωτεύουσα των Φαραώ. Σήμερα είναι ένα μικρό χωριό που ζει από τους χιλιάδες περιηγητές που έρχουνται με τα βαπόρια και με τα τρένα. […]  

Πηγαίνω πρωί πρωί στους ναούς του Λούξορ και του Καρνάκ. […] Τα ανάγλυφα,  γιγάντια, παριστάνουν το Φαραώ να τανύζει* το τόξο, τους αιχμαλώτους δεμένους από το λαιμό να σηκώνουν τα χέρια, τους θεούς να επιφοιτούν απάνου στις βασίλισσες και να δημιουργούν μαζί τους το διάδοχο. Αποπάνου τα ιερογλυφικά υμνούν τη μυστική αυτή ένωση. […]  

Συλλογίζουμαι στις τελευταίες πια μεγάλες δυναστείες, όταν επετράπη στους ξένους να επισκέπτουνται ανενόχλητοι την Αίγυπτο. Τι καταπληχτικό θέαμα θ’ απλώθηκε μπροστά στα αφελή, νηφάλια μάτια των Ελλήνων! Αυτοί που ανατράφηκαν σε μικρές πολιτείες και που δούλευαν χαρούμενοι και περιόριζαν σε έναν ελάχιστο υλικό χώρο όλο το πνέμα‒αντίκρισαν ξαφνικά τους τερατόμορφους θεούς και τις γιγάντιες κολόνες και τις ανθρώπινες μάζες που δούλευαν σκλάβες χωρίς ανταρσία και μάχουνταν, σωριάζοντας όγκο πάνου σε όγκο, να συλλάβουν το πνέμα. […]  

Όλη αυτή η δυτική όχθη ήταν αφιερωμένη στο θάνατο. Έσκαβαν τους βράχους βαθιά και παράχωναν τη μούμια‒όπως παραχώνουμε το σπόρο το σιτάρι. Για να φυτρώσει και ν’  αναστηθεί. Και τώρα, σκάβοντας, τις ανακαλύπτουμε τυλιμένες στις φασκιές τους, με σταυρό τα χέρια επί χιλιάδες χρόνια, να περιμένουν. Βασιλιάδες και δούλοι, άγιοι και φονιάδες, ιερείς και χορεύτριες, περιμένουν την ψυχή τους.  

* τανύζω: τεντώνω 

[Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας, εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα, σσ. 54-56]. Έχει διατηρηθεί η γλωσσική ιδιοτυπία του κειμένου. 

ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ  

ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ  

ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ  

ΚΕΙΜΕΝΟ 3  

Το ταξίδι  

Μου σφίγγει ο καημός σα θηλιά το λαιμό 

και μες στην καρδιά με δαγκώνει σα φίδι.  

Παράξενο θέλω ν’ αρχίσω ταξίδι,  

 χωρίς, μα χωρίς τελειωμό.  

Το δρόμο μου αργά να τραβώ, να τραβώ,  

αλλά πουθενά και ποτέ να μη στέκω,  

ψυχή να μη βρίσκω, ή πάντα να μπλέκω 

 με κόσμο τυφλό και βουβό.  

Να νιώθω τριγύρω πλατιά ερημιά,  

κλεισμένα τα σπίτια, τα τζάκια σβησμένα,  

ψηλά να μη φέγγει αστέρι κανένα,  

 και κάτου γυναίκα καμιά.  

  

Ε! ίσως σε τέτοιο ταξίδι αν βρεθώ,  

ατέλειωτο, έρμο, σ’ άγνωστη χώρα,  

δε θα ’χω περίσσια λαχτάρα σαν τώρα,  

 αγάπη, από σε να χαθώ!  

 [Κωστής Παλαμάς, από τη συλλογή: Τα 100 καλύτερα ελληνικά ποιήματα, εκδ. Γλάρος, σ. 69]. 

Θέμα Α 

Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά σε μία παράγραφο 60-70 λέξεων τα οφέλη του «ταξιδεύειν»  σε ατομικό επίπεδο, όπως παρουσιάζονται στο απόσπασμα του Κειμένου 1:  «Πολύτιμες και ανεξίτηλες…νέων τρόπων ζωής και σκέψης».  

Μονάδες 20  

Θέμα Β 

Β1. Να γράψετε στο τετράδιό σας δίπλα στον αριθμό της Στήλης Α το γράμμα από τη Στήλη Β που αντιστοιχεί στην ορθή απάντηση, με βάση το περιεχόμενο του Κειμένου 1 (χωρίς αναφορά σε χωρία του κειμένου): 

ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ  

ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ  

ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ  

Στήλη Α Στήλη Β 

1. Στην πρώτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι	α. η ευτυχία καθορίζεται με αντικειμενικά κριτήρια.
	β. η ευτυχία είναι κάτι το υποκειμενικό.
	γ. η ευτυχία είναι εύκολο να επιτευχθεί.

 

2. Στη δεύτερη παράγραφο υποστηρίζεται η άποψη ότι τα ταξίδια	α. δεν συνδέονται με την ευτυχία.
	β. αφήνουν σημαντικό αποτύπωμα στη μνήμη.
	γ. δεν βοηθούν στην ολοκλήρωση του ανθρώπου.

 

3. Στην τρίτη παράγραφο αναδεικνύεται	α. ο απαιτητικός χαρακτήρας των σύγχρονων συνθηκών ζωής.
	β. η εύκολη διαβίωση των ανθρώπων.
	γ. η απουσία δυσκολιών και εμποδίων της σύγχρονης ζωής.

 

4. Στην πέμπτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι τα ταξίδια	α. είναι ευκαιρία αλληλεπίδρασης των ανθρώπων.
	β. δεν σχετίζονται με τον πολιτισμό του τόπου.
	γ. αμβλύνουν τους πνευματικούς ορίζοντες.

 

5. Στην έβδομη παράγραφο συμπεραίνεται ότι τα ταξίδια	α. είναι κάτι απλό.
	β. δεν συνδέονται με την καθημερινότητα.
	γ. συνδυάζουν τη γνώση με τη διασκέδαση.

 

Μονάδες 15  

Β2. α. Ποια είναι η πρόθεση της συντάκτριας στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1  «Πολύτιμες…ένα απλό ταξίδι» (μονάδες 2) και πώς ο τρόπος με τον οποίο την αναπτύσσει, εξυπηρετεί την πρόθεσή της αυτή; (μονάδες 3)  

β. έτσι ώστε (1η παράγραφος), Αν και (1η παράγραφος), ή (3η παράγραφος), καθώς και (5η παράγραφος), Συμπερασματικά (7η παράγραφος). Να εξηγήσετε τι δηλώνουν οι παραπάνω διαρθρωτικές λέξεις (μονάδες 5).  

Μονάδες 10  

Β3. Βασικό γνώρισμα του Κειμένου 2 είναι ο βιωματικός του χαρακτήρας. Να αναφέρετε δύο (2) χαρακτηριστικά που επιβεβαιώνουν αυτό τον χαρακτηρισμό (μονάδες 4) και να αιτιολογήσετε τις επιλογές σας (μονάδες 4) παραθέτοντας και τα αντίστοιχα χωρία (μονάδες 2).  

Μονάδες 10 

ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ  

ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ  

ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ  

Θέμα Γ 

Γ1. Πώς λειτουργεί το ταξίδι, κατά τη γνώμη σας, για το ποιητικό υποκείμενο στο Κείμενο 3; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες. Πώς θα αντιδρούσατε εσείς, αν βρισκόσαστε σε ανάλογη  συναισθηματική κατάσταση; (150-200 λέξεις)  

Μονάδες 15  

Θέμα Δ 

Δ1. Στο Κείμενο 1 διατυπώνεται η θέση ότι τα ταξίδια αποτελούν «τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο ψυχικής εκτόνωσης και αναζωογόνησης του κάθε ανθρώπου».   α) Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την παραπάνω θέση της συντάκτριας και γιατί;  β) Εσείς, ποιους τρόπους επιλέγετε, για να αναζητήσετε την προσωπική σας ηρεμία και ισορροπία και για ποιους λόγους κάνετε αυτές τις επιλογές;  

Αξιοποιώντας δημιουργικά τα Κείμενα 1 και 2 να παρουσιάσετε τις απόψεις σας σε άρθρο 350-400 λέξεων, που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας.  

Μονάδες 30  

ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους)  

1. Στο εξώφυλλο να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνω-πάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά σας στοιχεία. Στην αρχή των απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μη γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας.  
2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων, αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας, να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα.  
3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει.  
4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή.  
5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων.  6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10.00 π.μ.  

ΟΡΟΣΗΜΟ ΡΑΦΗΝΑΣ 

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2024 

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΓΕΛ 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 

Φιλόλογοι 

Ελένη Μπενά 

Αγγελική Παναγιώταρου 

Α. Σύμφωνα με το απόσπασμα, τα οφέλη του “ταξιδεύειν” για το άτομο είναι ποικίλα. Προσφέρει πνευματική και ψυχική εξέλιξη, ολοκλήρωση, ευτυχία, ψυχαγωγία και υγεία. Ιδιαίτερα στη σημερινή απαιτητική και πιεστική εποχή, βοηθά στην αποφόρτιση και ανανέωση, στη διαφυγή από το άγχος και τη μονοτονία, στην αυτογνωσία μέσα από νέες εμπειρίες. Τέλος, συμβάλλει στην ουσιαστική επικοινωνία με άλλους πολιτισμούς, η οποία διευρύνει την οπτική του ανθρώπου. 

Β1. 1β, 2β, 3α, 4α, 5γ 

B2. α. Πρόθεση της συντάκτριας στη 2η παράγραφο του κειμένου 1 είναι να πείσει τον αναγνώστη σχετικά με την ανεκτίμητη αξία των ταξιδιών για τον άνθρωπο. Αναπτύσσει την παράγραφο με αιτιολόγηση. Ενδεικτική είναι η χρήση της διαρθρωτικής λέξης “γιατί”, αμέσως μετά τη θέση της (“η αξία των ταξιδιών … ανεκτίμητη”), ενώ ακολουθούν τα επιχειρήματα (“… γιατί τα ταξίδια … απλό ταξίδι”) τα οποία αιτιολογούν την αρχική θέση. 

Β2. β.  

έτσι ώστε: αποτέλεσμα 

αν και: εναντίωση 

ή: διάζευξη 

καθώς και: προσθήκη 

Συμπερασματικά: συμπέρασμα 

B3.  

• α’ ενικό ρηματικό πρόσωπο (“Συλλογίζουμαι”) 
• προσωπικό σχόλιο που εκφράζει κατάπληξη από την αντίθεση μεταξύ ελληνικού και  αιγυπτιακού πολιτισμού (“Τι καταπληχτικό… Ελλήνων!”) 
• αναλογία με στοιχεία της καθημερινότητας της εποχής που ζει ο συγγραφέας (“όπως …  σιτάρι”) 

Γ. 

Πώς λειτουργεί το ταξίδι για το ποιητικό υποκείμενο: 

Ως τρόπος διαφυγής, ηρεμίας, λήθης, ανακούφισης από έντονο και ανεκπλήρωτο έρωτα. Ενδεικτικοί κειμενικοί δείκτες: 

• μεταφορά (“Μου σφίγγει ο καημός … το λαιμό”) 
• παρομοίωση (“σα φίδι”) 
• επανάληψη (“να τραβώ, να τραβώ”) 
• αντίθεση (“αλλά … μη στέκω”) 
• ασύνδετο σχήμα (“πλατιά ερημιά … σβησμένα”) 
• α’ ενικό ρηματικό πρόσωπο (“βρεθώ”) 
• σημείο στίξης – θαυμαστικό (“από σε να χαθώ!”) 

Προσωπικό σχόλιο:  

Συμφωνώ: τα ταξίδια με ανακουφίζουν και μου προσφέρουν ηρεμία και αλλαγή παραστάσεων. ή

Διαφωνώ: διότι θεωρώ ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να διαφεύγει, αλλά να αντιμετωπίζει κατάματα την πραγματικότητα και να επιλύει τα προβλήματά του. 

Δ 

Άρθρο στη σχολική ιστοσελίδα  

Τίτλος 

Σύγχρονη ζωή: ανάγκη για αναζωογόνηση 

Πρόλογος – αφορμή  

Για παράδειγμα: Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, φέτος προβλέπεται τεράστια αύξηση της τουριστικής κίνησης στη χώρα μας. 

Κύριο μέρος 

α. Συμφωνώ ότι τα ταξίδια είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος ψυχικής εκτόνωσης και αναζωογόνησης.  

Ιδέες του κειμένου 1 που μπορούν να αξιοποιηθούν: 

1. πολύτιμες και ανεξίτηλες στη μνήμη στιγμές 
2. συνδυάζουν όσα χρειάζεται ο άνθρωπος για πνευματική και ψυχική εξέλιξη 3. ολοκλήρωση, ευτυχία, πνευματικές κατακτήσεις ψυχαγωγία 
3. ψυχική σωματική υγεία, ενέργεια, ψυχικά αποθέματα 
4. ηρεμία, ικανοποίηση ευκαιρία για φυγή 
5. καλύτερη γνωριμία με τον εαυτό και τα θέλω και αλλαγή παραστάσεων 7. καινούργιες εμπειρίες και αναμνήσεις 
6. ψυχική εκτόνωση και αναζωογόνηση και εξέλιξη 
7. συγχρωτισμός με διαφορετικές εθνότητες και κουλτούρες 
8. ευρύτερη μόρφωση διεύρυνση πνευματικων οριζοντων 
9. γνωση και υιοθετηση νεων τροπων ζωης 

β. Άλλοι τρόποι αναζήτησης προσωπικής ηρεμίας και ισορροπίας: 

1. Επαφή με τη φύση 
2. Άθληση 
3. Καλές τέχνες 
4. Συνεύρεση με φίλους και αγαπημένα πρόσωπα 
5. Εθελοντισμός 
6. Ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων 

Οι υποψήφιοι οφείλουν να σχολιάσουν τον κάθε τρόπο αιτιολογώντας την επιλογή τους.